W 2007 roku Waldemar Fronczak zainicjował projekt POLEGLI W I WOJNIE ŚWIATOWEJ, który zakładał udokumentowanie miejsc pamięci ofiar I wojny oraz spisanie nazwisk zachowanych w formie inskrypcji. Obsługą i prowadzeniem bazy danych zajął się Witold Mazuchowski, a realizacją – genealodzy z całej Polski. Prace są kontynuowane do dzisiaj. Na stronie projektu znajduje się obecnie 73902 nazwisk, 3608 miejsc i 7298 zdjęć.
Zasady indeksacji są następujące:
- Spis obejmuje zachowane w formie nagrobnych inskrypcji nazwiska poległych w trakcie działań wojennych w latach 1914–1918.
- Są to zarówno nazwiska żołnierzy armii walczących, jak i cywilów. Wśród żołnierzy znaleźć można wielu Polaków, którzy zostali przymusowo wcieleni do obcych wojsk. Z tego względu określenie cmentarza wojennego, jako np. „niemiecki” nie świadczy o narodowości pochowanych tam osób.
- Indeksem objęto cmentarze i miejsca pamięci znajdujące się w granicach Polski.
- Ze względu na fakt, iż wiele grobów z tamtego okresu, z roku na rok, ulega postępującej destrukcji, ich indeksacja jest jedyną drogą ku zachowaniu choć części nazwisk w pamięci. Nazwisk żołnierzy poległych z dala od domów i swych rodzin, które często po dziś dzień nie są w stanie określić miejsca pochówku. Żołnierzy, którzy choć byli Polakami, walczyli we wszystkich armiach państw zaborczych.
- Indeks obejmuje nazwiska zarówno Polaków, jak i żołnierzy innej narodowości. Pamiętajmy, że wobec śmierci wszyscy są równi, niezależnie od noszonego munduru. My dzisiaj ocalimy nazwiska niemieckie czy rosyjskie, jutro ktoś w odległych zakątkach Europy postąpi tak z nazwiskami Polaków.
- Baza danych jest stopniowo rozbudowywana o informacje pochodzące z nagrobków żołnierzy, jak również o dane pochodzące z opracowań historycznych. Warto pamiętać, iż inskrypcja, która dziś określa personalia pochowanego żołnierza, może wkrótce przestać istnieć, a wraz z nią odejdzie również pamięć o poległym.
- Strona zawiera prostą wyszukiwarkę. Należy mieć jednak na uwadze, że nazwiska polskie były często zniekształcane, a więc odnalezienie informacji o poszukiwanym poległym może być utrudnione.
- W kilku przypadkach podano dane z tablic pamiątkowych znajdujących się w strefie przygranicznej. Umieszczone tam nazwiska dotyczą okolicznych mieszkańców, a więc częściowo obejmują dzisiejszy obszar Polski.
- Jeśli Państwo zauważycie jakieś błędy lub nieścisłości, bardzo prosimy o zasygnalizowanie ich.
Miejsca pamięci uporządkowano według województw oraz alfabetycznie, natomiast nazwiska poległych ułożono według alfabetu.
Baza dostępna jest pod adresem www.wicy.webd.pl/polegli.
We Wrocławiu pomniki z inskrypcjami wymieniającymi nazwiska poległych lub bez nich to m.in:
- Cmentarzu Żołnierzy Włoskich na Grabiszynie
- pomnik Theodora von Gosena na terenie Ossolineum
- pomnik na tyłach kościoła św. Maurycego
- tablica pamiątkowa w kościele Opatrzności Bożej przy ulicy Kazimierza Wielkiego
- pozostałości pomnika przy skrzyżowaniu ulic Brodzkiej i Stabłowickiej
- pomnik poległych sportowców na terenie stadionu Śląska przy ulicy Oporowskiej
- w prywatnym ogrodzie domu przy ulicy Pięćdziesięciu Bohaterów nr 1 w Bieńkowicach zachowały się resztki kamiennego pomnika. Na prawej części obiektu widoczne są jeszcze metalowe mocowania przytrzymujące niegdyś jedną z dwóch postaci, które zdobiły pomnik. Brak zachowanych inskrypcji
- na cmentarzu parafialnym na Gaju w pobliżu ogrodzenia, niewielkich rozmiarów kamień z pamiątkową inskrypcją. Nazwisk brak.
- na obecnym cmentarzu św. Ducha pozostałość po dawnym cmentarzu wojennym. Przy głównej alei cztery betonowe słupki , na których zamontowane są marmurowe tablice inskrypcyjne z nazwiskami poległych. Pomnik zaprojektował Theo Effenberger, a jego odsłonięcie nastąpiło w 1922 r.
- pomnik przy ulicy Jerzmanowskiej.
- pozostałości pomnika przy placu Piłsudskiego na Karłowicach
- pomnik na cmentarzu przy kościele św. Antoniego przy alei Jana Kasprowicza
- w parku na wrocławskich Złotnikach zlokalizowany jest pomnik upamiętniający mieszkańców Złotnik (Goldschmieden) poległych w I wojnie światowej. Zaniedbany i zniszczony.
- skwerek przy ulicy Anny Kowalskiej, na którym znajdował się pomnik poległych w I wojnie światowej. Pozostało tylko ogrodzenie (nie wiadomo, czy oryginalne) oraz pomnikowe drzewa, które otaczały pomnik.
- w południowej dzielnicy Wrocławia na Krzykach przy ulicy Ślężnej znajduje się usytuowany za wysokim murem cmentarz żydowski z XIX wieku. Użytkowany był do czasów II wojny, podczas której stał się terenem zaciętych walk o miasto, co widać po śladach pocisków na pomnikach. Na murze zewnętrznym cmentarza znajduje się tablica upamiętniająca 450 żołnierzy poległych w latach 1914–1918, a na terenie cmentarza pomnik nagrobny porucznika pułku artylerii polowej, poległego w 1917 roku w bitwie pod Lens, ozdobiony rzeźbą antycznego hełmu. Obok niego kolejny pomnik ofiary wojny, poległej pod Saalarben.
- na narożnym placu pomiędzy ulicami Trzmielowicką a Rubczaka w Leśnicy, niedaleko stacji Wrocław-Leśnica, znajduje się pomnik pamięci poległych w I wojnie światowej mieszkańców Leśnicy (Deutsch-Lissa). Po 1945 roku przejęli go kolejarze, którzy zdjęli niemieckie emblematy i tablice, zastępując je godłem PKP. Uchroniło to pomnik przed dewastacją i zniszczeniem. Na cokole zaczęły pojawiać się stare napisy, przez wiele lat zatynkowane i niewidoczne. Pomnik w formie obelisku otoczony eksedrą. Nazwisk brak.
- W latach 1914–1918 zorganizowano na Cmentarzu Osobowickim, tuż przed kaplicą, po obu jej stronach, kwatery żołnierzy niemieckich poległych w czasie I wojny światowej. Znajduje się tam ponad 500 nagrobków. Brakuje zachowanych inskrypcji identyfikujących pochowanych tam żołnierzy (z wyjątkiem kilku). Przed samą kaplicą znajduje się symboliczny pomnik wystawiony w 1992 roku w postaci trzech kamiennych sylwetek z każdej strony. W latach 1916–1918 niedaleko tej kaplicy, po lewej stronie alei głównej, urządzono prostokątną kwaterę wojskową, grupującą mogiły żołnierzy z wrocławskich lazaretów. Wskazują na to różne daty zgonów oraz obecność nazwisk zarówno niemieckich, jak i słowiańskich. Wszystkie groby posiadają jednakowe żelazne krzyże z nazwiskiem, stopniem wojskowym i datą zgonu. W centrum tej kwatery ustawiono w 1993 roku trzy wysokie drewniane krzyże.
- Cmentarz żydowski przy ulicy Lotniczej 51 (tzw. Nowy Cmentarz Żydowski), funkcjonuje od 1902 roku jako piąta pod względem wielkości nekropolia żydowska w Polsce. Wpisany jest do rejestru zabytków. Zajmuje powierzchnię ok.11 ha, która pokryta jest niezwykłymi nagrobkami znajdującymi się wśród powalonych drzew i obecnego wszędzie bluszczu. Na wprost głównego wejścia po I wojnie światowej utworzono pole honorowe poświęcone pamięci żydowskich żołnierzy poległych na froncie. Znajdują się na nim nagrobki żołnierzy (zniszczone przez warunki atmosferyczne i upływ czasu – nazwiska na nich coraz trudniejsze do odczytania), pomnik oraz owalny obelisk z wyrytymi nazwiskami żołnierzy.
- pomnik poległych w I wojnie przy ulicy Pilczyckiej
- pomnik przy skrzyżowaniu ulic Kamieńskiego i Starościńskiej, bez nazwisk.
- odnaleziony i ustawiony ponownie przy ulicy Szachistów pomnik w formie steli. Na przedniej ścianie inskrypcje z nazwiskami poległych.
- pozostałości pomnika przy skrzyżowaniu ulic Pęgowskiej i Dalimira.
- pomnik na cmentarzu przy ulicy Zygmunta Markowskiego, nazwisk brak.
Tekst i opracowanie: Maria Rągowska
Śląskie Towarzystwo Genealogiczne