Cmentarz gminy Osobowice

Niektóre groby zlokalizowane w obrębie cmentarza gminy Osobowice, a więc Gemeindefriedhof Oswitz, już w tekście 1867 roku określone zostały jako „bardzo stare”. Wskazuje to jednoznacznie na starszą niż dziewiętnastowieczna proweniencję cmentarza. Niestety, w 1963 roku zabytkowa nekropolia została przeznaczona do likwidacji.

LOKALIZACJA

Nekropolia usytuowana na skraju lasu Osobowickiego (Oswitzer Wald), w pobliżu Leiper Strasse (ulica Lipska). Zajmowała obszar między rozwidleniem dróg polnych z jednej strony (dzisiejsza ulica Ślazowa), z drugiej zaś – od zachodu – wspierała się na Wzgórzu Kaplicz­nym (Kapellen Berg).

HISTORIA NEKROPOLII

Niewielka nekropolia administrowana od 1826 roku przez gminę wiej­ską w Osobowi­cach. Wieś w latach 1253–1810 stanowiła własność wrocławskich klary­sek, a jej mieszkańcy objęci byli jurysdykcją duszpasterską parafii św. Michała Archanioła z podwrocławskiego Ołbina, która dysponowała własną parafialną nekropolią (→ Cmentarzem św. Michała). O wcześniejszej niż dzie­więt­nastowieczna metryce osobowickiego cmentarza zaświadcza prowadzony co najmniej od połowy XVII wieku spór między wymienionymi wyżej stronami. Dotyczył on funk­cjo­nowania pola pochówkowego w osobowickim majątku klarysek. Do kompetencji ołbińskiej parafii należało bowiem dokonywanie pogrzebów na terenie własnej nekropolii. Uszczuplenie tych uprawnień rodziło wymierne skutki finansowe, pozbawiając parafię dochodów wynikających z czynności pogrzebowych.

Jeszcze w 2. połowie XVII wieku – ku niezadowoleniu administra­torów parafii – mieszkańcy Osobowic chowali zmarłych na położonym w pobliżu wsi, wła­snym cmenta­rzu. W 1705 roku zawarto ugodę z klaryskami w tej sprawie. Ustalono wów­czas, że mieszkańcy Osobo­wic, jako parafianie św. Michała, będą wykorzystywać miejscową nekropolię tylko wyjątkowo – w razie powodzi lub ciężkich warun­ków meteorologicznych. W innych wypadkach pochówki miały się odbywać na ołbińskim cmentarzu pa­rafialnym (→ Cmentarzu św. Michała). W 1810 roku, na mocy edyktu sekularyzacyjnego wydanego przez króla Prus Fryde­ryka Wilhelma III, dobra klarysek przeszły na własność pruskiego skarbu pań­stwa. W ten sposób cmentarz znalazł się z czasem pod zarządem gminy wiejskiej. W wydanej około 1867 roku pracy A. Knoblicha „Oswitz bei Breslau” niektóre groby istniejące jeszcze na terenie nekropolii określane są jako „bardzo stare”. Uwaga ta może wskazywać na starszą niż dziewiętnastowieczna proweniencję cmentarza.

Założenie przestrzenne dziewiętnastowiecznej, półhektarowej ne­kropolii oparto na centralnej alei obsługującej kwatery po obu jej stronach. Wejście główne usytuowano w po­łudniowej części nekropolii od strony Leiper Strasse (ulicy Lip­skiej). Zostało ono podkreślone w XX wieku wyróżniającymi się okazami zieleni wysokiej. Prawdopodobnie z początku XX wieku pochodził drewniany dom przedpogrzebowy zacho­wany jeszcze w la­tach 50. XX wie­ku. Nekropolia została przeznaczona do likwidacji w 1963 roku.

Funkcje cmentarne pełniła być może kaplica na Wzgórzu Kaplicznym. Pierwotnie funk­cjonowała w tym miejscu osiemnastowieczna drewniana świątynia klarysek, którą zastą­piła wzniesiona w latach 1822–1824 budowla sakralna zaprojektowana przez Karla Ferdi­nan­da Langhansa. Nowa kaplica po­wstała z fundacji ówczesnego właściciela Osobowic Johanna Gottlieba Korna, stanowiąc z czasem także rodzinne mauzoleum. W 1870 roku do obiektu dobudowano zakrystię według projektu Carla Lüdecke. W latach 1919–1939 kaplica była samodzielną katolicką placówką duszpasterską.

---

Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska

---