Cmentarz gminy staroluterańskiej (Altlutherischer Friedhof)
LOKALIZACJA
Nekropolia położona przy Menzelstrasse (ulica Sztabowa), na zachód od → cmentarza żydowskiego przy ulicy Ślężnej. Od północy graniczyła z terenem → cmentarza dawnej gminy Nowa Wieś.
HISTORIA NEKROPOLII
Pierwsze wzmianki na temat nekropolii są związane z datą 15 września 1866 roku, kiedy zatwierdzono koncepcję jej usytuowania. W końcu tego roku została otwarta. Jej założenie komunikacyjne opierało się na istnieniu sieci ścieżek biegnących z północy na południe. Główna aleja, obsadzona kasztanowcami, prowadziła od wejścia przy Menzelstrasse (ulica Sztabowa). W centrum cmentarza znajdowała się neogotycka kaplica wzniesiona po 1866 roku. Świątynię zbudowano z cegły, na planie centralnym. Jednokondygnacyjna budowla była przykryta dwuspadowym dachem, z umieszczoną na osi oktagonalną wieżą z ostrołukowymi oknami i sygnaturką. Wieżę przykryto hełmem w kształcie ostrosłupa. Wejście główne prowadziło przez ostrołukowy portal ozdobiony maswerkiem.
W 1867 roku powstał projekt domu mieszkalnego o podobnym, neogotyckim charakterze. Był to budynek jednokondygnacyjny, na planie prostokąta, zbudowany z cegły. Po 1897 roku zaczęto realizować, według przedstawionego do zatwierdzenia 30 listopada 1897 roku, budowę budynku gospodarczego przeznaczonego na garaż dla cmentarnych powozów oraz magazyn narzędzi. Usytuowano go niedaleko domu mieszkalnego. Nieliczna dokumentacja projektowa pomników nagrobnych jest związana z okresem od 1900 do około 1920 roku. Spośród nich na uwagę zasługują realizacje wykonywane z barwnej cegły klinkierowej (zielona, brunatnoczerwona), według wzorów gotyku scjentystycznego, z bogatymi zdobieniami. Cmentarz funkcjonował prawdopodobnie do 1945 roku, teren cmentarny został przeznaczony do likwidacji w 1967 roku.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska