Cmentarz na Zatumiu / Cmentarz św. Bartłomieja [?] (Friedhof am Hinterdom / Friedhof St. Bartholomäus [?])
LOKALIZACJA
Cmentarz zlokalizowany na Zatumiu (Hinterdom), terenie położonym na wschód od Ostrowa Tumskiego (Dominsel). Nekropolia znajdowała się na obszarze ograniczonym dziś od zachodu ulicą kardynała Stefana Wyszyńskiego (Adalbertstrasse), od północy ulicą Szczytnicką (Scheitniger Strasse) i od południa ulicą Fryderyka Joliot-Curie (Uferstrasse). Na terenie dawnego cmentarza wzniesiono latach 2003–2005 gmach wrocławskiej Biblioteki Uniwersyteckiej.
HISTORIA NEKROPOLII
Cmentarz poświęcono w 1602 roku. Teren Zatumia (Hinterdom) był obszarem położonym niedaleko katedry, pozostającym pod jurysdykcją kapituły katedralnej. Stanowił zatem doskonałe miejsce do lokalizacji pola grzebalnego. Być może pierwotnie chowano tu zmarłych w okresie często pojawiających się w średniowieczu epidemii dżumy. Jak wynika ze źródeł pisanych, omawiany teren był użytkowany w ostatnich dziesięcioleciach XVI wieku – jeszcze przed poświęceniem – jako miejsce pochówku tych, którym odmawiano ostatniej posługi. Na siedemnastowiecznym cmentarzu chowano natomiast osoby niezamożne, podlegające jurysdykcji parafii katedralnej, niezależnie od wyznawanej konfesji.
Cmentarz odsłonięto w 2003 roku w czasie prac archeologicznych. Pochodzące z końca XVII i 1. połowy XVIII wieku znaleziska materialne, jakie wydobyto z grobów w 2003 roku, poświadczają dolną cezurę funkcjonowania nekropolii. Datacja ta być może wskazuje, że cmentarz na Zatumiu (Hinterdom) jest tożsamy ze wzmiankowanym w piśmie z 26 listopada 1745 roku cmentarzem św. Bartłomieja (Friedhof St. Bartholomäus). W piśmie tym komisarze pruskiej Kamery Wojenno-Dominialnej nakazali wrocławskiemu magistratowi uporządkowanie otoczenia zakończonej budowy magazynu fryderycjańskiego przy Burgfeld (ulica Antoniego Cieszyńskiego). Wskazanym miejscem wywiezienia zalegającego przy magazynie gruzu był teren położonego poza murami miejskimi cmentarza św. Bartłomieja (Friedhof St. Bartholomäus), którego nazwa sugeruje związek z kolegiatą świętokrzyską i jej dolnym kościołem pw. św. Bartłomieja. Można więc przyjąć, że likwidacja terenu cmentarnego nastąpiła nie później niż w czwartej dekadzie XVIII stulecia.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska