Cmentarz przykościelny św. Maurycego (St. Mauritius Kirchhof)
LOKALIZACJA
Cmentarz usytuowany na terenie przykościelnym, ograniczonym biegiem Klosterstrasse (ulica Romualda Traugutta) i Lessingstrasse (ulica Dobrzyńska) oraz od północy i wschodu Alexanderstrasse (nieistniejąca ulica Sandomierska) i Garvestrasse (ulica Kujawska).
HISTORIA NEKROPOLII
Czas założenia nekropolii może sięgać nawet drugiej połowy XII wieku, a więc okresu, gdy na terenie Przedmieścia Oławskiego zostali osadzeni przybysze z Walonii. W źródłach pisanych cmentarz przykościelny św. Maurycego został po raz pierwszy wymieniony w piętnastowiecznej kronice Wrocławia Petera Eschenloera. Zgodnie z jego przekazem, na terenie nekropolii św. Maurycego pochowano liczne ofiary oblężenia Wrocławia, podjętego w 1474 roku przez króla czeskiego Władysława Jagiellończyka.
Autorzy planu Wrocławia z 1562 roku pokazali kościół pw. św. Maurycego otoczony masywnym murem. Mur ten pełnił zapewne dwie funkcje: kultową – związaną z funkcjonowaniem tutaj cmentarza oraz obronną, wynikającą z położenia kościoła na przedpolach Wrocławia. Wyraźnie zaznaczono na planie znajdujące się od strony zachodniej wejście na cmentarz, któremu na początku XVIII wieku nadano barokową oprawę. Na osi barokowej bramy ustawiono w 1727 roku, wykonaną przez Antona Metzkego, piaskowcową rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem. Pomnik poświęcił w tym samym roku kanonik Dismas Tychy.W 1729 roku w południowo zachodnim narożniku muru cmentarnego stanęła statua św. Jana Nepomucena. Od połowy XVIII wieku obok parafian z Przedmieścia Oławskiego na terenie nekropolii przy kościele pw. św. Maurycego byli grzebani wierni związani z dominikańskim kościołem pw. św. Wojciecha oraz katoliccy mieszkańcy Przedmieścia Świdnickiego. W latach około 1741–1812 na przykościelnym cmentarzu byli również chowani ewangelicy. W 1812 roku wiernym parafii św. Maurycego służyła powierzchnia pochówkowa około 0,24 hektara.
W 1811 roku, w okresie wyburzania wschodnich odcinków dawnych umocnień wrocławskiej twierdzy, władze miasta zdecydowały o zamknięciu cmentarza przy kościele pw. św. Maurycego i przeniesieniu go w inne, wyznaczone przez magistrat miejsce. Podjęte natychmiast starania o unieważnienie decyzji – chociaż trwały kilka lat – zostały zakończone powodzeniem. Ważną przesłanką zgody magistratu na dalsze funkcjonowanie cmentarza był z pewnością odczuwalny w tym czasie dotkliwy brak miejsc pochówkowych, który spowodowała likwidacja śródmiejskich cmentarzy i przyspieszony rozwój Wrocławia po wyburzeniu dawnych murów miejskich. Starania o powiększenie nekropolii, rozpoczęte jeszcze w 1815 roku, zakończyły się dopiero w 1830 roku. W tym okresie kupiono prywatne grunty przylegające do kościoła. Powiększono w ten sposób cmentarz od południa, od strony Klosterstrasse (ulica Romualda Traugutta) oraz od wschodu – od późniejszej Garvestrasse (ulica Kujawska). W 1834 roku włączono do cmentarza niewielki fragment ogrodu probostwa.
W 1862 roku, na mocy decyzji wrocławskiego magistratu, nekropolię zamknięto w związku z planowaną w tym czasie realizacją nowej zabudowy mieszkalnej w rejonie Przedmieścia Oławskiego, której osią miała być wytyczona na północ od terenu kościelnego nowa ulica (zrealizowana w 1874 roku Alexanderstrasse; nieistniejąca ulica Sandomierska). W 1862 roku przewidywano również utworzenie na wschód od kościoła późniejszej Garvestrasse (ulica Kujawska) i od zachodu przyszłej Lessingstrasse (ulica Dobrzyńska).
W czasie przebudowy kościoła w latach 1897–1899 wprowadzono pierwsze istotne zmiany w ogrodzeniu dawnego cmentarza. Wyburzono w tym czasie liczący niemal 18,5 metra fragment dawnego muru cmentarnego, aby zrealizować nowe wejście na teren przykościelny od strony Klosterstrasse (ulica Romualda Traugutta). Utworzone w ten sposób przejście południowe zaprojektowano w formie bramy wykonanej z bogato kutej kraty. Wyburzony fragment dawnego muru zastąpiło podobne stylistycznie do bramy ogrodzenie, złożone z odcinków kutej kraty przedzielonych murowanymi słupkami. Tę formę płotu zastosowano do około 1905 roku na całym odcinku południowym i zachodnim, likwidując tym samym masywny mur. Jego fragmenty pozostały w okolicach głównej bramy cmentarnej (w części zachodniej placu przykościelnego) oraz od strony północnej. Usytuowana w tej części nekropolii drewniana szopa na karawan została zastąpiona w tym czasie budynkiem murowanym.
Zimą i wiosną 1945 roku, w okresie walk o Wrocław, nekropolia pełniła funkcje grzebalne. Od 18 lutego 1945 roku do zakończenia działań wojennych pogrzebano na terenie przykościelnej nekropolii 74 żołnierzy i 67 osób cywilnych. Ekshumację pochowanych przeprowadzono jesienią 1947 roku. Reliktem dawnej funkcji terenu przy kościele pw. św. Maurycego są liczne epitafia umieszczone na elewacjach budynku.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska
Na podstawie:
M. Burak, Cmentarze parafii św. Maurycego we Wrocławiu, [w:] Dzieje parafii św. Maurycego na Przedmieściu Oławskim we Wrocławiu, Wrocław 2007, s. 53–76.