Kirchhof zu St. Gertrudis, zwany też Alte Begrebnuss, czyli cmentarz św. Gertrudy, to pierwsza wrocławska nekropolia o charakterze komunalnym, czyli założona przez władze miejskie Wrocławia.
LOKALIZACJA
Nekropolia położona na tzw. Schweidnitzer Anger (Wygonie Świdnickim), na terenie zbliżonym do lokalizacji obecnego placu Tadeusza Kościuszki (Tauenzienplatz). Była związana z kaplicą ufundowaną przez wrocławską radę miejską około 1318 roku. Pierwotną kaplicę cmentarną (pw. Marii Panny) w tym miejscu wzniesiono jako budowlę drewnianą. Świątynia – już pw. św. Gertrudy i św. Klemensa – została w późniejszym okresie przebudowana. Na planie Wrocławia Weinerów z 1562 roku uwidoczniono ją jako ośmioboczny budynek o konstrukcji szkieletowej przykryty dachem namiotowym.
HISTORIA NEKROPOLII
Cmentarz św. Gertrudy był pierwszym polem grzebalnym założonym przez władze Wrocławia. Być może stało się to ze względu na konieczność zabezpieczenia miejsc pochówkowych w związku z klęską głodu, która dotknęła miasto w 1317 roku. Teren ten następnie został przeznaczony do pochówków ubogich oraz osób przebywających czasowo we Wrocławiu, ale też skazanych na śmierć. W swoim opisie Wrocławia z około 1512 roku Barthel Stein zauważył: „Jest […] przed Bramą Świdnicką kaplica św. Gertrudy, która jako jedyna jest zbudowana z cegieł poprzetykanych drewnem. Stoi koło miejsca, gdzie grzebie się ludzi skazanych na śmierć. To obszerne pole nadaje się także na widowiska, lecz cieszy się ono niesławą z powodu skazańców” [tekst oryginalny: „Vor dem Schweidnitzer Thore liegt die St. Gertrudenkapelle, die einzige, die nur ein Fachwerkbau ist, auf dem zum Begräbniß für die Hingerichteten bestimmten Platze. Dort dehnt sich auch ein weiter Raum für Schaustellungen aus, doch ist er wegen der Richtstätten in Verruf”]. Według opisu Steina kaplica była wyposażona w jeden ołtarz, nad którym opiekę sprawował altarysta. Od 1557 do około 1603 roku w pobliżu cmentarza funkcjonowało miejsce straceń.
Nekropolia była wykorzystywana najprawdopodobniej do około 1750 roku, kiedy kaplicę pw. św. Gertrudy strawił pożar w wyniku czego budowlę tę rozebrano.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska