Cmentarz św. Michała (Alter St. Michaelis Kirchhof)
LOKALIZACJA
Dziewiętnastowieczny cmentarz był położony w otoczeniu kościoła pw. św. Michała Archanioła, zajmując teren między Lehmdamm (ulica Bolesława Prusa), Försterstrasse (ulica Mieczysława Ledóchowskiego) i Weisenhausstrasse (ulica bł. Edyty Stein).
HISTORIA NEKROPOLII
Pierwotny kościół pw. św. Michała Archanioła stał na terenie nekropolii, którą funkcjonalnie wiąże się z klasztorną bazyliką pw. św. Wincentego. Położenie kościoła pw. św. Michała Archanioła względem cmentarza (być może jednak od początku związanego ze świątynią) sprawiało, że – pozostając ośrodkiem parafii – służył jednocześnie opactwu jako kaplica cmentarna.
Na być może najstarszym fragmencie ołbińskiej nekropolii tj. na obszarzepołożonym przy południowej elewacji rozebranego w 1529 roku kościoła pw. św. Wincentego, odkryto 230 grobów ułożonych rzędowo. Teren ten użytkowano do celów grzebalnych od około połowy XII wieku do połowy XIII wieku, po czym został wtórnie zabudowany. Pogrzeby natomiast odbywały się na funkcjonującej nadal części cmentarza – przy kościele pw. św. Michała Archanioła. Z 1443 roku pochodzi pierwsza informacja o kościelnej księdze zmarłych. W 1529 roku, w czasie prac rozbiórkowych zespołu ołbińskiego klasztoru, nekropolia nie uległa zniszczeniu i nadal służyła jako pole grzebalne mieszkańców Ołbina. Od 1649 roku prowadzono parafialną księgę zgonów. W 1705 roku opat klasztoru św. Wincentego zawarł ugodę z klaryskami, posiadaczkami dóbr na Osobowicach, w sprawie korzystania z tamtejszego cmentarza (→ cmentarz gminy Osobowice). W 1721 roku, jak wynika z powizytacyjnego sprawozdania, nekropolia św. Michała była niewypełniona pochówkami, ogrodzona, a na jej terenie stał krzyż. F. A. Zimmermann, autor opisu Śląska z 1. połowy lat 90. XVIII wieku, zauważył, że przy kościele pw. św. Michała Archanioła funkcjonowała ogrodzona płotem nekropolia, którą porastało kilka dorodnych lip. Grzebano tu nie tylko katolików z terenu rodzimej parafii, ale również ze śródmiejskich duszpasterstw św. Wincentego i św. Macieja.
W połowie XIX wieku przykościelny cmentarz św. Michała był już zapewne bardzo wypełniony pochówkami, służąc nie tylko parafianom, ale również zmarłym związanym z kościołami pw. św. Wincentego i pw. Najświętszej Marii Panny. Deficyt przestrzeni grzebalnej wymusił z czasem decyzję o zwiększeniu areału cmentarza: w 1853 roku został powiększony o 16-arowy teren kosztem ogrodu plebanii, a od 1862 r. (za zezwoleniem magistratu) grzebano zmarłych również w pobliżu północnej ściany XVI-wiecznego kościoła. Zasadnicze pole cmentarne było podzielone nielicznymi ścieżkami tworzącymi nieregularne kwatery. W części zachodniej parceli usytuowano budynki cmentarne: dom przedpogrzebowy oraz dom grabarzy.
Rozwój zabudowy mieszkalnej w otoczeniu kościoła pw. św. Michała Archanioła był powodem wydania w 1870 r. decyzji o zamknięciu cmentarza. W październiku 1871 roku uroczyście poświęcono nową nekropolię św. Michała zorganizowaną na dzierżawionych kwaterach → cmentarza komunalnego na Osobowicach. Mieszkańcy Ołbina mieli w tym czasie możliwość chowania zmarłych także w rejonie dzisiejszego północnego fragmentu ulicy Bolesława Prusa, gdzie powstały parafialne nekropolie św. Wincentego (1866, → cmentarz św. Wincentego) oraz Najświętszej Marii Panny (1872, → cmentarz Najświętszej Marii Panny na Piasku). Wiosną 1945 roku na terenie pocmentarnym przy kościele pw. św. Michała Archanioła urządzono cmentarz wojenny. Potwierdziły to późniejsze ekshumacje 1839 osób pochowanych w okresie od lutego do września 1945 roku.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska
Na podstawie:
M. Burak, T. Głowiński, Dzieje parafii św. Michała Archanioła na Ołbinie do 1945 roku, [w:] Od benedyktynów i premonstratensów do salezjanów. Dzieje kościoła i parafii św. Michała Archanioła na wrocławskim Ołbinie, red. M.L. Wójcik, s. 17–53.