Cmentarz żołnierzy włoskich na Grabiszynie (Friedhof der italienischen Soldaten in Gräbschen), to zbiorcza nekropolia wojenna powstała pod koniec lat 20. XX wieku. Z inicjatywy rządu włoskiego utworzono ją w obrębie kompleksu cmentarza komunalnego na Grabiszynie. Zachowana do czasów współczesnych jest jedyną w Polsce nekropolią z grobami wojennymi z okresu I wojny światowej. Pozostaje pod opieką władz polskich i Ambasady Włoch w Warszawie.
LOKALIZACJA
Nekropolia położona w południowo-zachodnim fragmencie dawnej trzeciej części cmentarza komunalnego na Grabiszynie, obecnie stanowiącego część Parku Grabiszyńskiego.
HISTORIA NEKROPOLII
Kwatera o powierzchni pół hektara powstała dzięki czynionym już od 1923 roku staraniom rządu włoskiego, by w jednym miejscu zgromadzić szczątki jeńców włoskich zmarłych. Pierwsze pochówki odbyły się w lipcu 1927 roku. Ogółem w latach 1927–1928 pochowano na terenie nekropolii szczątki 1016 (według innych źródeł 1017) żołnierzy włoskich w wieku od 20 do 30 lat – głównie jeńców wziętych do niewoli po stoczonej 24 października 1917 roku bitwie pod Caporetto na Słowenii (obecnie Kobarid). Pozbawieni opieki własnego rządu i uznani po klęsce za zdrajców, masowo umierali w wyniku trudnych warunków bytowych (epidemii czerwonki, tyfusu), złego traktowania, tortur itp. Po wojnie włoska misja poszukiwawcza odnalazła ich groby na około 70 cmentarzach na terenie południowej Brandenburgii, Saksonii i Dolnego Śląska – wszystkie przeniesiono do Wrocławia na specjalnie utworzony w tym celu cmentarz. Zmarli pochodzili głównie z biedniejszych, południowych regionów Włoch. Uroczyste poświęcenie cmentarza odbyło się 2 listopada 1928 roku.
Układ komunikacyjny nekropolii oparto na dwóch alejach założonych na planie krzyża łacińskiego, dzielących jej obszar na cztery pola. Na skrzyżowaniu ścieżek w centrum cmentarza został usytuowany, zrealizowany w Monachium, pięciometrowy obelisk ku czci zmarłych żołnierzy. Projektantem i wykonawcą monumentu był włoski rzeźbiarz Antonio Regretti. Groby żołnierzy rozmieszczone są w szeregach symetrycznie na czterech kwaterach. Mogiły oznaczone są kamiennymi płytami, które w latach 50. XX wieku zastąpiły stare kamienne płyty i metalowe krzyże.
W latach 1943–1944 na terenie tego cmentarza znalazło miejsce spoczynku 20 włoskich jeńców wojennych skierowanych do pracy przymusowej w zakładzie Linke-Hofmann-Werke. Tu także pochowano odnalezione w wyniku powojennych ekshumacji włoskie ofiary Festung Breslau.
STAN OBECNY
Cmentarz Żołnierzy Włoskich pełni obecnie funkcję mauzoleum.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska
Zob. także:
Zygmunt Antkowiak, Krzyże synów Italii, [w:] „Kalendarz Wrocławski” 1986, s. 301–305.
Grażyna Trzaskowska, Cmentarze wojenne we Wrocławiu w latach 1939–2002, Wrocław 2008, s. 232–236.