Nowy cmentarz św. Maurycego

Nowy cmentarz św. Maurycego (Neuer Friedhof St. Mauritius)

LOKALIZACJA

Północna część cmentarza graniczyła od zachodu z Oltaschiner Kirchweg (od 1937 roku Zipser Strasse – ulica Spiska), od wschodu zaś, przez niezabudowaną działkę, z Bohrauer Strasse (ulica Borowska). Na północy teren cmentarza dotykał ogródków działkowych (Schrebergärten), od południa granicę tego fragmentu stanowiła dzisiejsza ulica Działkowa (do 1945 roku niemająca nazwy).

Część południowa nekropolii obejmowała obszar ograniczony od zachodu sąsiadującymi z Zipser Strasse (ulica Spiska) ogródkami działkowymi (Schrebergärten), a od północy bezimienną wówczas drogą (ulica Działkowa). Od wschodu granicę stanowiła ścieżka odchodząca od dzisiejszej ulicy Działkowej w kierunku południowym. Od południa teren cmentarny był ograniczony przedłużeniem Ostend (ulica Gazowa) w kierunku Zipser Strasse (nieistniejący zachodni fragment ulicy Długopolskiej w kierunku ulicy Spiskiej).

HISTORIA NEKROPOLII

Część północna nowego cmentarza św. Maurycego

Szybkie zapełnianie się grobami → starego cmentarza św. Maurycego było przyczyną wystosowania przez radę kościelną w połowie lat 80. XIX wieku wniosku o utworzenie nowej nekropolii. W maju 1886 roku, po uzyskaniu zgody magistratu oraz zezwolenia władz kościelnych, zakupiono parcelę o powierzchni około 3,50 hektara, usytuowaną w podwrocławskim osiedlu Gaj (Herdain). Sześciomiesięczne przygotowanie terenu na cele grzebalne zakończono w styczniu 1887 roku. W tym też roku cmentarz uruchomiono. W 1888 roku władze miejskie zatwierdziły statut cmentarza (Friedhofs Ordnung).

W 1888 roku wzniesiono na terenie nekropolii kaplicę i dom administratora. Obiekty usytuowano niedaleko wejścia, które znajdowało się na przedłużeniu drogi przecinającej teren zwany Lerchenberg (Skowronia Góra), łączącej cmentarz z przebiegającą na wschód od niego Bohrauer Strasse (ulica Borowska). Kaplica cmentarna, pełniące jednocześnie funkcję kostnicy, była parterową neogotycką budowlą, wzniesioną z cegły na planie prostokąta o bokach około 8 x 12 metrów. Od południa do budynku dostawiono wysoką na około 20 metrów wieżę, przykrytą ostrosłupowym hełmem zakończonym krzyżem łacińskim. Pod wieżą znajdowało się wejście do piwnicy pełniącej funkcję kostnicy. Sala parterowa, właściwa kaplica, została nakryta dwuspadowym dachem krytym dachówką. Zrealizowany jednocześnie budynek mieszkalny był przeznaczony na mieszkanie dla administratora, zapewne obu cmentarzy św. Maurycego i podobnie jak kaplica był budowlą neogotycką. W 1925 roku teren cmentarza skanalizowano i doprowadzono wodę. Część północna nowego cmentarza św. Maurycego nie była użytkowana po 1945 roku, w 1967 roku przeznaczono ją do likwidacji.

Część południowa nowego cmentarza św. Maurycego

W 1934 roku proboszcz parafii św. Maurycego, ksiądz Paul Peikert, zakupił parcelę o powierzchni 2,20 hektara sąsiadującą od południa ze → starym cmentarzem św. Maurycego (nekropolię dzielił przebieg wtedy nienazwanej drogi, dzisiejszej ulicy Działkowej). W następnym roku (1935) parafia nabyła w tym rejonie kolejną, ponad półhektarową działkę.

Omawiany południowy fragment nowego cmentarza św. Maurycego został ogrodzony metalową siatką zapewne na początku 1940 roku (zgoda na realizację przedsięwzięcia z 18 listopada 1939 roku). Płot grodził około dwie trzecie powierzchni działek kupionych w połowie lat 30. XX wieku, pozostawiając poza strefą cmentarza południową część parceli należącej do parafii. W północno zachodnim narożniku ogrodzenia zorganizowano wejście złożone z dwuskrzydłowej bramy wjazdowej i towarzyszącej jej furty. Późną wiosną 1940 roku na terenie nekropolii założono instalację wodną. Uroczyste poświęcenie nowego pola cmentarnego nastąpiło 29 września 1940 roku z udziałem arcybiskupa wrocławskiego kardynała Adolfa Bertrama.

Podobnie jak położony w rejonie Steinstrasse (ulica Kamienna) → stary cmentarz św. Maurycego, również nowy ucierpiał zimą 1945 roku w trakcie działań wojennych prowadzonych w oblężonym Wrocławiu. 15 lutego 1945 roku ksiądz Paul Peikert zapisał w dzienniku: „Na cmentarzu Am Lerchenberg [na Skowroniej Górze] stało zeszłej nocy wielkie stado bydła, samopas biegające zwierzęta, które spędzono w jedno miejsce. Na cmentarzu dokonano wielkiego spustoszenia”. Pod datą 23 lutego 1945 roku zanotował: „Nowe wiadomości o nieopisanym spustoszeniu na naszych cmentarzach na Steinstrasse. Zniknęła wieża kaplicy cmentarnej”.

Po 1945 roku funkcję parafialnej nekropolii parafii św. Maurycego przejęło pole cmentarne usytuowane na południe od ulicy Działkowej, zajmujące teren zakupiony w latach 30. XX wieku. W 1945 roku we wschodnim fragmencie tej parceli zorganizowano nekropolię żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku w okresie oblężenia Wrocławia (Cmentarz Żołnierzy Radzieckich na Skowroniej Górze). W części zachodniej nadal funkcjonuje – zamknięty czasowo w latach 1971–1994 – parafialny cmentarz św. Maurycego.


Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska


Na podstawie:
M. Burak, Cmentarze parafii św. Maurycego we Wrocławiu, [w:] Dzieje parafii św. Maurycego na Przedmieściu Oławskim we Wrocławiu, Wrocław 2007, s. 53–76.