Stary cmentarz św. Marii Magdaleny (Alter Friedhof St. Maria Magdalena)
LOKALIZACJA
Cmentarz zajmował obszar między Steinstrasse (ulica Kamienna), parcelą zajętą przez późniejsze zabudowania Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego (Breslauer Strassen- Eisenbahn Gesellschaft), → nowym cmentarzem gminy ewangelicko-reformowanej (Menzelstrasse, ulica Wieczysta) i → starym cmentarzem św. Maurycego. Wejście główne do nekropolii znajdowało się przy Steinstrasse 79/83 (ulica Kamienna).
HISTORIA NEKROPOLII
Pierwsze działania organizacyjne związane z założeniem nowej nekropolii parafialnej podjęto w 1864 roku. W listopadzie tego roku zarząd parafii rozpoczął pertraktacje z magistratem i Prezydium Policji, uzyskując ostatecznie 26 listopada 1864 roku pozwolenie na utworzenie cmentarza. Zgodnie z ustaleniami, zakupiono grunt na „Lehmgruben Feldmark”, czyli na niezabudowanym terenie ograniczonym późniejszymi Lohestrasse (ulica Ślężna), Bohrauer Strasse (ulica Borowska) i Steinstrasse (ulica Kamienna). Rok po uzyskaniu zgody na usytuowanie tu cmentarza – 25 września 1865 roku – obszar przeznaczony na nekropolię został powiększony o sąsiednie działki, których właścicielami byli Wilhelm Klose i Friedrich Preuss. W 1868 roku zawarto pierwsze umowy pochówkowe, a w 1869 roku cmentarz został otwarty. Po 1870 roku wzniesiono według projektu Carla Schmidta kaplicę cmentarną. Była to neogotycka budowla założona na planie prostokąta, z centralnie usytuowanym ryzalitem zwieńczonym ażurową wieżyczką z dzwonem oraz – od północy – trójbocznie zamkniętym prezbiterium. W bocznych parterowych aneksach mieściły się biura i dom przedpogrzebowy. Część centralną – kaplicę – pomyślano jako dwukondygnacyjny budynek zwieńczony dachem dwuspadowym, z umieszczoną na nim wieżą z sygnaturką.
Pole grzebalne powiększono w 1883 roku o działkę o powierzchni 1,6 hektara, położoną między terenem nekropolii a sąsiadującym z nią od wschodu → starym cmentarzem św. Maurycego, oraz o skrawek gruntu położony za Menzelstrasse (ulica Wieczysta), której właścicielem był Eduard Fellgiebel. W rezultacie powierzchnia nekropolii osiągnęła wówczas powierzchnię 4,15 hektara. W tym samym roku zaproponowano zmiany układu komunikacyjnego, zaprojektowano oprawę zieleni na podjeździe przed kaplicą oraz w okolicy domu przedpogrzebowego, mającego powstać na nowo zakupionym obszarze. Obok wspomnianych koncepcji przedstawiono również projekt nowego ogrodzenia cmentarza. Projekt ten, podobnie jak idea realizacji domu przedpogrzebowego, doczekał się zatwierdzenia dopiero w 1885 roku.
Dom przedpogrzebowy, wzniesiony po 1885 roku z cegły, był jednonawową neogotycką budowlą na planie prostokąta. Budynek przykryto dachem dwuspadowym. Fasada została bogato ozdobiona elementami architektonicznymi. Plan realizacyjny ogrodzenia, wykonanego równolegle z budową domu przedpogrzebowego, przewidywał umieszczenie na wysokości podjazdu do kaplicy od strony Steinstrasse (ulica Kamienna) kutej kraty posadowionej na murowanym cokole. Pozostałe części cmentarza ogrodzono pełnym murem. Od 1889 roku prowadzono roboty ziemne związane z drenowaniem i kanalizacją terenu nekropolii. Pierwsze z nich, polegające na obniżeniu poziomu wody podskórnej, wykonano w 1890 r. Prace te przeprowadzono przez założenie drenów wzdłuż głównej alei cmentarnej. 14 kwietnia 1902 roku podpisano umowę z firmą Adolpha Stephana o wykonanie instalacji kanalizacyjnej kaplicy. W 1911 roku ponowiono roboty melioracyjne. Na cmentarzu pochowano wielu znanych wrocławian. Spoczęli tu m.in. malarze Adolf Dressler (1833–1881) i Albert Berg (1825–1884), architekt Carl Johan Bogoslav Luedecke (1826–1894), astronom Johann Gottfried Galle (1812–1910). Nekropolię przeznaczono do likwidacji w 1967 roku.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska