Stary cmentarz św. Maurycego (Alter Friedhof St. Mauritius)
LOKALIZACJA
Nekropolia położona na terenie ograniczonym od północy Steinstrasse (ulica Kamienna), od wschodu Zipser Strasse (ulica Spiska) oraz od zachodu → starym cmentarzem św. Marii Magdaleny. Na południu granica terenu cmentarnego opierała się na biegu Menzelstrasse (ulica Wieczysta).
HISTORIA NEKROPOLII
Wydany przez wrocławski magistrat w 1862 roku nakaz zamknięcia → cmentarza przykościelnego św. Maurycego zmusił radę parafialną do poszukiwania innych terenów spełniających określone przez władze miejskie warunki, odpowiednie do założenia nowej nekropolii. Ostatecznie jeszcze w kwietniu 1862 roku sfinalizowano zakup parceli w podwrocławskim osiedlu Gaj (Herdain), gdzie w rejonie późniejszej Steinstrasse (ulica Kamienna) kupiono działkę o powierzchni około 1,3 hektara.
Początkowo ogrodzono jedynie około półhektarowy teren. Pozostała część parceli została wydzierżawiona, gdyż koszty związane z przygotowaniem całego terenu na cele pochówkowe przekraczały wówczas możliwości płatnicze parafii. Uroczystego poświęcenia nowo zorganizowanej nekropolii parafialnej dokonał 2 lipca 1863 roku ksiądz kanonik Gleich. Zaczęto wówczas użytkować północny fragment ogrodzonej parceli, która od wschodu (przez Zipser Strasse – ulicę Spiską) sąsiadowała z powstałym w 1861 roku → cmentarzem św. Doroty [II]. W 1868 roku rada kościelna zdecydowała się ogrodzić i przystosować pozostałe ponad 0,77 hektara zakupionej parceli do pełnienia funkcji grzebalnych. W 1878 roku powiększono obszar nekropolii, w części południowo-zachodniej, o 46-arowy fragment. Powierzchnia cmentarza od tego czasu nie ulegała już żadnym zmianom, osiągając ostatecznie wielkość 1,88 hektara. Cmentarz wypełnił obszar ograniczony od północy Steinstrasse (ulica Kamienna), od zachodu → starym cmentarzem św. Marii Magdaleny, od wschodu → cmentarzem św. Doroty [II], a od południa – Menzelstrasse (ulica Wieczysta).
Po 1863 roku przy zachodnim murze cmentarza wzniesiono kaplicę cmentarną. Po przebudowie w 1907 roku była to ceglana, trójnawowa, neogotycka, parterowa budowla ze szczytem schodkowym wystającym ponad linię dachu. W zwieńczeniu szczytu zaplanowano wnękę mieszczącą dzwonek. Nawę środkową, stanowiącą główne pomieszczenie wyposażone w ołtarz, przykryto dachem dwuspadowym. Przy ścianach bocznych budowli zaprojektowano przybudówki o charakterze gospodarczym, z niezależnymi wejściami.
Od końca XIX wieku, wraz z ostatecznym ukształtowaniem przebiegu ulic na terenie dzielnicy Gaj, główne wejście na teren nekropolii wiodło od Steinstrasse 87 (ulica Kamienna). Po 1925 roku zmieniono, istniejące jeszcze od XIX wieku, ogrodzenie od strony tej ulicy, realizując nowe z kutych prętów wspartych na murowanych słupach. Pośrodku ogrodzenia zaplanowano dwuskrzydłową bramę wjazdową wraz z towarzyszącą jej furtą. Bramę zwieńczono taśmą z napisem „St. Mauritius” i krzyżem pośrodku.
W czasie walk o Wrocław zimą i wiosną 1945 roku nie korzystano z terenu cmentarza przy Steinstrasse (ulica Kamienna), początkowo z braku transportu, później ze względu na ostrzał artyleryjski prowadzony przez oddziały Armii Czerwonej po zamknięciu pierścienia oblężenia i dyslokację za terenem nekropolii niemieckiej baterii armat. 22 lutego 1945 roku proboszcz parafii św. Maurycego, ksiądz Paul Peikert, zapisał w swoim dzienniku: „Kościelny donosi mi o ohydnym wandalizmie na naszym starym cmentarzu św. Maurycego. Zburzono ogrodzenie, kamieni z nagrobków i grobowców użyto do budowy barykad. Wspaniałe artystycznie wykonane grobowce na skrajach cmentarza, których piękno znane było całemu miastu, zostały zburzone. Ponieważ zbudowane były z mocnego kamienia, wysokie tylne ściany grobowców oplatano stalowymi linami i ciągnąc końmi przewracano je. Kościelny podszedł do nadzorującego porucznika i zwrócił mu uwagę na te niesłychaną profanację przybytku śmierci. […] Odpowiedział [on], że komendant miasta, sam generał major [Hans] von Ahlfen tu był i zarządził, że każdy nagrobek i każdy grobowiec musi być użyty do budowy barykad”.
Tekst: dr Marek Burak
Opracowanie: Kamilla Jasińska
Na podstawie:
M. Burak, Cmentarze parafii św. Maurycego we Wrocławiu, [w:] Dzieje parafii św. Maurycego na Pr